فتومونتاژ یا فتوکلاژ در عکاسی به معنای چسباندن چندین عکس که در یک قاب قرار میگیرد است. می توان از این تکنیک برای خلق جلوه های بصری که امکان عکاسی از آنها در شرایط عادی نیست استفاده کرد. قدمت ترکیب عکس ها به قدمت تاریخ عکاسی برمیگردد. مشهورترین عکس ترکیبی که در سال ۱۸۵۷ توسط گوستاو رجلندر عکاسی شده مربوط است به ارتباط بین عکاسی و نقاشی. در برهه ای از زمان از این تکنیک برای مقاصد سیاسی استفاده میشد. بعد از آن سورئالیست ها برای خلق تصاویر خیالی استفاده میکردند. اولین نمایشگاه فتومونتاژ در سال ۱۹۳۱ در آلمان برگذار شد.
در سالهای اخیر با رشد چشم گیر نرم افزارهایی نظیر فتوشاپ و پیکس ایمیج ادیتور این تکنیک علاقه مندان زیادی را بین عکاسان به خود جذب کرده است.
نخستین اندیشه یک عکاس مفهومی معمولا” عبارتست از جستجوی موضوعی جالب که پس از یافتن به ترکیب و کادر بندی آن میپردازد . اما ، آماتور فتو مونتاژ که از این رسم و قاعده پا فراتر میگذارد و سنت شکنی میکند خود موضوع خویش را به وجود میآورد و بدان شکل می بخشد . لازم است که عناصر کمپوزیسیون را جمع آوری کند ، زیرا اوست که باید این کمپوزیسیون را خلق کند . بدین منظور او باید از قدرت تخیل بهره گیرد ، موضوعی را که به فکرش رسیده است بپروراند و بارور کند و آنرا بر پا سازد . همین هاست که جاذبه خاصی به این روش و اسلوب می بخشد . یکی دیگر از نکات جالب فتومونتاژ تنوع بی پایان امکانات آن است .
پیش از آغاز مطلب بیفایده نخواهد بود اگر تعرریفی در مورد (( فتو مونتاژ )) به عمل آید : تحت این اصطلاح ، عناوین مختلفی را که همگی صحیح اند اما با هم اختلاف دارند میتوان جمع کرد . فتو مونتاژی که مورد بحث ماست عبارتست از (( جمع آوری عناصر مختلف و مجزا در یک تصویر به وسیله یک روش عکاسی )) .
بر حسب این تعریف ، چند نوع فتومونتاژ امکان دارد که یکایک به توضیح آنها خواهیم پرداخت . واضح است که در این مختصر ، چنین موضوع وسیعی را نمیتوان بطور مفصل بیان کرد . از اینرو به توضیحاتی درباره اساس آنها ، با مثال‌هایی چند اکتفا خواهد شد . قوه تخیل خوانندگان بقیه کار را برعهده خواهد گرفت و سهولت پیشرفت آنها را در اینراه فراهم خواهد ساخت .
پیش ار همه به معمول ترین طریقه‌های فتو مونتاژ می‌پردازیم :
فتو مونتاژ به وسیله دکوپاژ ( بریدن و چسباندن )
ساده ترین روش فتو مونتاژ عبارتست از بریدن قسمت هایی از دو یا چند عکس و چسباندن آنها در یک کمپوزیسیون جدید .
گرچه این طریقه در اساس ساده ترین راههاست ، اما اجرای آن مستلزم مهارت و مخصوصا” ظریف کاری است .
مثال هایی که میتوان ذکر کرد بیشمار است و تخیل خوانندگان میتواند تعداد بیشتری نیز بیافریند : اگر عکس یکنفر را که سرپا ایستاده است از تصویری بریده و روی عکس دیگری که در زیر نور خورشید از منظره‌یی گرفته شده است بچسبانیم ، شخصی را نشان خواهد داد که سایه خود را از دست داده است .
ساده ترین کارها بریدن کله یکنفر و چسباندن سر شخص دیگر به جای آن است . نظبر چنین تصاویری را در مجلات به وفور مشاهده کرده‌اید . در این نوع فتومونتاژ به خط برش دور عکس ها باید دقت کرد و از هر رتوش در اینمورد باید بهره گرفت . کمی رنگ سفید ـ گوآش سفید مخصوص رتوش ) برای سفیدی‌ها ، اندکی مرکب چین برای سیاهی‌ها ، مخلوطی از دوده سیاه و گواش سفید برای خاکستری‌ها و یک فرچه رتوش وسائل کار را تشکیل میدهد . بکار بردن مدادهای رتوش که از گرانیت سفت ساخته میشود نیز امکان دارد اما مشکل تر و دقیق تر است و تمرین و آموزدگی بیشتری لازم دارد . در هر حال با دقت و ظرافت زیاد باید کار کرد و همیشه کارهای مونتاژ و رتوش را روی عکس بزرگتری انجام داد و سپس آنرا کوچک کرد .
در انتخاب و برش تصاویر کمی تردستی و اندکی مهارت لازم است . مثلا” اگر بخواهیم سر حیوانی را که دارای یال های ظریف است بر روی تنه انسانی قرار دهیم نباید سر حیوان را از عکس جدا کرد زیرا با تمام دقتی که به کار برده شود تارهای یال را نمیتوان باقیچی تعقیب کرد . برعکس تصویر انسان را که دارای خطوط ساده‌تر است باید برید و زیر سر حیوان قرار داد . این موضوع میتواند یک قاعده عمومی شود ، بدینگونه که : در یک مجموعه دکوپاژ همیشه قسمت هایی که بریدن و جداکردن آنها ساده تر و راحت تر است بریده شود و بر روی تصویر ترکیب شدنی انتقال یابد ، نه بر عکس .
یک فتو مونتاژ جالب بسیار ساده عبارت است از ایجاد برشی در یک تصویر به کمک تیغ ریش تراشی و خارج کردن تصویری دیگر از زیر آن . مانند شخصی که در پشت درخت مخفی شده و تنها سرش نمایان است . برای این منظور ، از یکسو تصویر شخص مذکور را داریم و از سوی دیگر منظره‌یی که درختی در پلان اول آن دیده میشود . ابتدا آن شخص را دور تا دور بریده و از بقیه عکس جدا میکنیم ، سپس برشی در امتداد تنه درخت ایجاد کرده و سر شخص را از زیر آن برش به بیرون میلغزانیم و بدینگونه ، تا حدی که لازم است ، میتوانیم سر و تنه را از مخفی گاه خارج سازیم . یک نقطه چسب و چند دقیقه قرار دادن تصویر در زیر کتابی سنگین آنرا کاملا” صاف و مسطح خواهد کرد .
طرز اجرای مونتاژ هرچه باشد ، پس از اتمام کار آنرا در زیر نور کاملا” پخش شده باید قرار داد و عکس نهایی را از آن گرفت تا امکان چاپ های مجدد به دست آید . برای ایجاد نور پخش شده یا از دو لامپ فلورسنت ( یکی در هر طرف ) و یا از چهار لامپ شیری ( دو تا در هر طرف ) استفاده میشود . اینک ، مجموعه ترکیب شده حاضر است و چیزی باقی نمانده جز عکسبرداری از آن تا نگاتیف نهایی به دست آید .
برای مبتدی ها میتوان مثالی داد که بسیار آسان است و با اولین آزمایش میتوانند از آن نتیجه بگیرند : میخواهیم منظره زیبایی را از پنجره اتاق مان نشان دهیم . کسانی که در آپارتمان زندگی میکنند . چنین آرزوئی را بارها در خود احساس کرده‌اند و خواسته‌اند که از پنجره اتاق شان به جای دیوار روبرو منظره زیبای دریا ، جنگل یا کوهستانی در برابر چشمانشان باشد . فتو مونتاژی چنین آرزویی را به راحتی برآورده میکند . برای اینکار ، بدون نگرانی از آنچه از پنجره اتاق دیده میشود ، با نور صحیح و محاسبه شده عکسی از اتاق بگیرید که دکور داخل به خوبی در آن دیده شود . از این عکس یک آگراندیسمان خوب تهیه کنید ، با یک تیغ خود تراش داخل هر یک از شیشه‌های پنجره را به دقت ببرید ، دور بریدگی‌ها را در صورت لزوم با قلم مو به رنگ خاکستری یا سیاه رنگ کنید ، این عکس را روی تصویری از منظره دلخواه ( کوهستان ، دریا ، جنگل و غیره ) قرار دهید و از مجموعه آن عکس جدیدی بگیرید و بدینگونه در آلبوم عکس هایتان تصاویر خیال و تصورات خود را از پنجره اتاق تان تماشا کنید .
عناصر مختلف یک تصویر معین
اگر از تصویر شخصی که سراپا ایستاده است در دو اندازه متفاوت آگراندیسمان شود ، با قرار دادن سر یکی در روی بدن دیگری میتوان دو تصویر جدید به دست آورد که در یکی سری کوچک بر روی بدنی بزرگ دیده میشود و در دیگری یک سر بزرگ بر روی اندامی کوچک .
با همین روش میتوان تصویری تهیه کرد که یکنفر سر خودش را به دست گرفته و به آن تماشا میکند . یا شخصی یک سینی در دست داشته باشد که در داخل آن خودش در اندازه بسیار کوچک دیده میشود .
از این طریقه ، در تهیه تصاویر تبلیغاتی به خوبی میتوان استفاده کرد : مثلا” ، اگر لازم باشد قسمتی از یک دستگاه مورد دقت و توجه قرار گیرد ، کافی است در روی تصویری از مجموعه دستگاه ، عکس یک ذره‌بین مونتاژ شود که در داخل آن قسمت مورد نظر در اندازه بزرگتری چاپ شده باشد . در اینصورت چنان به نظر خواهد آمد که آن قسمت از پشت ذره بین دیده میشود .
ترکیب عکس با طرح
با ترکیب یک عکس و یک طرح و یا یک طرح و یا یک کاریکاتور . به آسانی و بی مشکلات میتوان فتومونتاژهایی تهیه کرد . چیزی ساده‌تر و راحت تر از چسباندن یک پرتره بر روی یک طرح و یا قرار دادن یک کاریکاتور بر روی صورت یک عکس نیست . بدینگونه نتایج بسیار مضحک و خنده دار به دست خواهد آمد . مثلا” میتوانید کتاب داستان های کودکان را که مربوط به حیوانات است با مونتاژ عکس های فرزندان خود مصور کنید .
ترکیب عکس با سیلوئت های بریده شده
یک سیلوئت ساده بریده شده ( سیاه یا سفید ) که با یک عکس ترکیب شود میتواند مدل های جالب و زیبایی برای فتومونتاژ باشد . این روش نیز در کارهای تبلیغاتی بسیار مورد استفاده دارد . در روی نواحی تیره با استفاده از کاغذ سفید و در قسمت های روشن با بهره گیری از کاغذ های سیاه میتوان سیلوئت های متمایزی قرار داد و از مجموعه آن عکسی گرفت .
چند راهنمایی برای گرفتن عکس نهایی
در انواع گوناگون که تا بدینجا شرح داده شد ، از مجموعه‌یی که با چسباندن قطعات مختلف تهیه شده است بالاخره باید عکسبرداری شود تا نگاتیف به دست آید . برای حصول نتیجه بهتر ، لازم است به نکات زیر توجه داشت :
۱ – دور تا دور قطعه یی که باید چسبانده شود از طرف پشت به وسیله سمباده ظریف لازم است نازک گردد .
۲ – پیش از چسباندن قطعات ، محل آن ها باید به خوبی تعیین شود . حتی از این چسباندن میتوان صرفنظر کرد .
۳ – روی مجموعه یی که چسبانده شده یا قطعات آن بطور آزاد قرار گرفته است یک شیشه تمیز و نسبه ” ضخیم باید گذاشت تا انطباق کامل بین تصویر اصلی و قطعات انجام گیرد . بهتر است دور این شیشه سمباده شود تا از بریدن دست جلوگیری گردد .
۴ – از یک نور کاملا” پخش شده باید استفاده کرد ، بطوریکه همه جا یکنواخت روشن باشد . این نور بهتر است در چهار گوشه به تصویر بتابد و با سطح کار زاویه ۴۵ درجه تشکیل دهد تا هیچگونه انعکاسی به وجود نیاید .
۵ – بالاخره ، وقتی همه چیز با دقت حاضر شد ، با دیافراگمی متوسط ( ۶ و ۵ تا ۱۱ ) از مجموعه عکسی گرفته میشود . با دیافراگم های خیلی باز و یا خیلی بسته احتمال دیده شدن محل های انطباق وجود دارد .
.
فتومونتاژ با قرار دادن اشیایی در جلوی یک تصویر
انتخاب یک عکس به عنوان زمینه ( Fond ) و اشیای کوچکی که با آن عکس هماهنگی داشته باشد ، قرار دادن این اشیاء در جلوی عکس مزبور و آماده ساختن دکوری مناسب معمول ترین انواع فتومونتاژ از این ردیف به شمار میرود .
اکثرا” ، در خانه ، بر روی میز و یا کف اتاق این کار را به راحتی میتوان انجام داد و از لحاظ نور نیز به دلخواه انواع گوناگون آنرا ایجاد کرد . در بیرون از اتاق ، با نور روز ، بهتر است در هوای ابری کار کرد تا بهترین نتیجه به دست آید ، زیرا در این موقع است که نور پخش شده فضا از هر طرف روشن میکند و اکثرا” تصویر حاصل ، مسطح و بدون برجستگی میگردد . با آفتاب درخشان سایه ها اغلب شدید ند و نتیجه کمتر طبیعی است و با آنچه انسان انتظار دارد مطابقت پیدا نمیکند . در اتاق ، برای تنظیم دکور وقت و آزادی کامل وجود دارد و با صبر و حوصله کافی امکان بررسی همه اطراف و جوانب موجود است . خاک دکور را از شن تمیز و الک شده میتوان تهیه کرد . بهتر است از الک هایی با گشادی های متفاوت استفاده گردد تا دانه هایی با اندازه های کوچک و بزرگ به دست آید و در موارد لازم از انواع مختلف آن به کار رود . چند قطعه سنگ که از لحاظ شکل به دقت انتخاب شده باشد نیز بسیار مفید خواهد بود . اسباب بازی بچه ها ( از قبیل سربازی های کوچک سربی یا پلاستیکی ، حیوانات کوچک پلاستیکی ، ترن ها ، عروسک ها و غیره ) از اشیای بسیار لازم است . وقتی جیوه یی عکاسی ( اصطلاحا” آنها را لامپ های شش ساعته میگویند ) در زاویه یی که شباهت به نور خورشید داشته باشد آنرا باید روشن کرد . اگر این لامپ خیلی بالای دکور باشد شباهت به وسط روز خواهد داشت و در صحنه یی که شبیه مناطق حاره باشد احساس گرما از آن خواهد شد . برعکس ، اگر نور از خیلی پایین و به طور مایل به دکور بتابد ساعت های اول و آخر روز و یا نواحی سردسیر را نشان خواهد داد . این جزئیات اهمیت فراوان دارد و هیچیک نباید ندیده گرفته شود و از نظر دور بماند .
در مدت عکسبرداری ، که با دوربین سوار بر سه پایه انجام میگیرد ، میتوان موضوع را به طور دوبل نور داد که نتیجه ان تقریبا” همواره موفقیت آمیز است . بدین نظر یا از دو لامپ استفاده میشود که یکی از آنها در جایی ثابت است و دیگری در مدت گرفتن عکس در بالای دکور حرکت داده میشود ، و یا با یک لامپ که در نصف مدت عکسبرداری ثابت نگهداشته میشود و در نصف دیگر به حرکت در میآید . این روش سبب میشود که با وجود سایه های لازم در نواحی گوناگون ، از شدت آنها کاسته شود و جزئیات در این قسمت ها به خوبی دیده شود .
عکسبرداری از چنین موضوعات با زمان های طولانیانجام میگیرد ، زیرا دوربین در فاصله نزدیک است و برای ایجاد میدان وضوح کافی لازم است از دیافراگم کاملا” بسته استفاده شود . به همین سبب دوربین حتما” روی سه پایه قرار میگیرد .
دوربین های رفلکس برای منظور ترجیح دارد که تنظیم فاصله در آنها بر روی شیشه تار انجام میگیرد و برای فاصله های نسبه” نزدیک تنظیم میشود تا دیافراگم بسته بتواند زمینه عکس را نیز واضح بگیرد . البته این قاعده کلی نیست و در بعضی موارد میتوان زمینه را کمی محو گرفت تا پریسکتیو و عمق به تصویر داده شود .
فتومونتاژ مستقیم
تحت این عنوان ، تصاویری قرار میگیرند که فقط از راه عکاسی ، یعنی بدون تهیه یک ورقه دکوپاژ ویا ماکت صحنه ، نظیر تا بدینجا توضیح داده شد ، تصویری تهیه شود .
تصاویر گرفته شده بر روی هم در یک فیلم
کسانی که دوربین ساده دارند و پس از گرفتن یک عکس ، بر اثر فراموشی فیلم را عوض نکرده اند ، حتما” بر ایشان پبش آمده که عکس بعدی را نیز روی همان فیلم گرفته باشند . در نتیجه این فراموشکاری معمولا” دو تصویر خود را از دست داده اند ، اما گاهی نیز پیش آمده است ، که به کمک تصادف ، تصویر مرکب به دست آمده جاذبه غیر قابل انکار ارائه کرده است .
اگر بخواهیم زحمت چنین آزمایشی را به خود بدهیم ، اما این بار آگاهانه و با انتخاب دو موضوعی که عمدا” میخواهیم روی هم قرار گیرد و با در نظر گرفتن ارزش و اهمیتی که به هریک از آن داده شود میتوانیم تصاویر مرکب بسیار جالب تهیه کنیم . مانند :
– یک چهره بر روی آب موج دار .
– شخصی که سر خود را دو دستش گرفته و در حال اندیشه و خیال است و در پایین عکس موضوع خواب و خیالش دیده میشود .
– ظهور یک شبح .
– تصویر دوبل از یک نفر در آینه .
و غیره . . .
چنین تصاویری برای آنکه جالب و خوب باشند بیشک توجه و دقت زیاد و تکنیک خوب لازم دارند . نباید فراموش کرد که سیاهی تصویر اول برای باردوم قابل تأثیر ند اما نواحی روشن تصویر اول در بار دوم یا چیزی به خود نخواهند پذیرفت و یا خیلی کم و بد آنرا خواهند گرفت .
تکنیک دیگری که درحقیقت یکی از انواع همین طریقه است عبارت از تصویر دوبل میباشد . مثلا” از یک بچه میتوانیم دو تصویر بگیریم که در یکی میگرید و در دیگری می خندد . بدین منظور ، بچه را در جلوی زمینه تیره ( مانند پارچه سیاه و یا دری که به یک اتاق باز میشود ) قرار داده در روی شیشه تار دوربین آنرا چنان باید تنظیم کرد که در نصفی از کادر واقع شود ( مثلا” چپ ) و در حال خنده عکسی گرفت . سپس او را در طرف ( طرف راست ) جای داده در حال گریه عکس دوم را با نصف الی یک درجه دیافراگم بازتر باید گرفت . پس از ظهور و چاپ دیده خواهد شد که در یک عکس همان بچه در حال گریه و خنده رو در روی هم یا کنار هم قرار دارد .
به همین طرز میتوان عکسی تهیه کرد که در یک تصویر ، دو نفر که در حقیقت جز یکنفر نیستند ، یکی برای دیگری چائی میریزد .
طرز کار : اگر دو اطاق داشته باشیم که از وسط دری آنها را به همدیگر متصل کند شخصی در بین این در می نشیند ، یک میز با دو فنجان و یک قند دان در جلوی او گذاشته میشود و دوربین در جایی قرار میگیرد که تمام این صحنه را به بیند . شخص قوری را روی یکی از فنجان ها به دست میگیرد ، او در پشت میز است و نباید چیزی را بپوشاند ( مثلا” قوری یا بازوی شخص فنجان به دست را ) یک لامپ بطوریکه در شکل دیده میشود صحنه را روشن میکند . از یک فلاش نیز میتوان استفاده کرد . این لامپ چنان باید قرار گیرد که شخص و میز و قسمت چپ زمینه را روشن کند ( مخصوصا” دقت شود طرف راست را که باید در تریکی بماند روشن نکند ) .
پس از گرفتن عکس اول ، بدون دست زدن به میز و آنچه در رویش وجود دارد و همچنین عناصر ثابت دکور ، شخص را از موقعیت S به S و لامپ را از L به L تغییر محل باید داد . دراینجا شخص می‌نشیند و حالت تشکر به خود میگیرد ( شخص و صندلی هردو تغییر محل داده اند ( لامپ در موقعیت جدید ، صحنه را با قسمت راست زمینه روشن میکند .
بدینگونه نتیجه کامل خواهد بود : دو نفر که در حقیقت یکنفرند در عکس دیده میشود که یکی به دیگری خدمت میکند و چائی میریزد و دیگری تشکر میکند .
واضح است که عناصر ثابت مانند میز و فنجان ها دوبار نور دیده‌اند ولی این مسئله چندان تأثیری در تصویر نهایی نخواهد داشت ، در صورت لزوم صورت شخص را میتوان بیشتر نور داد و میز را در ناحیه کم نورتری گذاشت تا هردو مساوی و یکسان باشند . تغییر محل نور اثر نامطلوبی نخواهد داشت . با این روش میتوان یکنفر را در حال صحبت با خودش ، روشن کردن سیگار خودش ، بازی ورق یا شطرنج و دیگر حالات عکاسی کرد .
تهیه چنین تصاویر دوبل ، روی زمینه سیاه ، بسیار ساده و آسان است و استفاده از فلاش آنرا ساده‌تر و راحت تر نیز میکند . باین راه میتوان تصاویر اشباح و رؤیاها را گرفت . در این موارد تصویری را که مربوط به اشخاص واقعی است با نور صحیح و آنچه را که رؤیا و یا شبح خواهد بود با دیافراگم بسته تر و یا سرعت بیشتر باید گرفت تا در تصویر نهایی تیره تر و کم رنگ تر دیده شود .
گرفتن عکس از یک شعله ، شمع یا یک لامپ با دوبار نور دادن نیز به همین تکنیک وابسته است . در این موارد با ثلث زمان کل لازم ، در حالیکه شمع یا لامپ روشن است ، یک بار عکس گرفته میشود و پس از خاموش کردن و نور دادن به آن ( به کمک منبع نور دیگر ) با دو سوم زمان کل دوباره عکسی گرفته میشود .
عکسبرداری های متوالی
در این روش که شباهتی به تکنیک قبلی دارد از یک موضوع دو ویا چندین تصویر در روی یک فیلم گرفته میشود بطوری که به نظر میرسد حالت های متفاوت یک موضوع در زمان های مختلف ضبط و ثبت شده است .
مثلا” از یک بادبزن برقی چهارپر ، یکبار در حال ثابت با دیافراگم بسته و سرعت کم عکسی گرفته میشود و بار دیگر با دیافراگم باز و سرعت زیاد در حال حرکت پره‌ها عکس دیگر . در این عکس پره‌ها کمی محو خواهند بود و به شکل دایره کشیدگی پیدا خواهند کرد .
با همین روش از شخصی میتوان با چند بار عکس گرفتن مانند مجسمه‌های هندی بازوان متعددی نشان داد .
.
مطالب مرتبط
